een hofje dat moest verhuizen Hofje van gratie

een bijzonder hofje geboren aan het geer

‘Wij stonden eertijds op de Geer ses int getal, doch nu een meer; opnieuw herbouwd, en hier gebracht door de twee ovdste vant’ geslaght.’,

Het zadeldak met de rij schoorstenen maakt direct indruk wanneer je de straat in loopt. Op een gevelsteen kunt u de bovenstaande tekst lezen. Een verhaal over het hofje van Gratie, ooit ‘geboren’ aan het Geer en nu pronkend in de Van der Mastestraat.

Wat is een hofje?

Vanaf de 13e eeuw werden de eerste hofjes in Nederland gebouwd. Hofjes waren er voor ouderen of begijnen. Een hofje draagt vaak de naam van de stichter. Naast de liefdadigheid speelde ijdelheid ook een belangrijke rol, want je naam leeft voor altijd voort. Daarbij had de stichter ook de hoop, dat zijn goede daad in de hemel zou worden beloond. Wie zaait zal oogsten!

Vanaf de straat is een hofje vaak niet goed te zien, omdat de huisjes met de rug naar de straat zijn gebouwd of goed verborgen staan achter een rij bestaande huizen. Via een hoofdpoort loop je de binnenplaats op, die door de bewoners werd gebruikt als wasplaats, hiervoor was een waterput aanwezig. De huizen staan in een U-vorm rond de binnenplaats met ieder een eigen ingang.

De bewoners waren alleenstaande ouderen of echtparen zonder kinderen. Het was afhankelijk van de stichter van het hofje, wie hier mochten wonen. Sommige hofjes waren er alleen voor mannen of vrouwen en was de stichter bijvoorbeeld streng katholiek, dan mochten er alleen katholieken in het hofje wonen. Veel hofjes hebben een aparte regentenkamer voor de bestuurders, die het hofje beheerden en toezagen op de naleving van de ‘huisregels’. Zij verzorgden ook de preuven (giften) in de vorm van het door de bewoners wekelijks ontvangen van brood, bier of vlees.

In de loop van de 19e eeuw kwamen in het kader van sociale woningbouw, veel nieuwe ‘arbeidershofjes’ bij. Ze moesten de arbeiders van buiten de stad huisvesten en de leef- en woonomstandigheden waren zeer slecht. Nederland heeft ongeveer nog 200 hofjes vooral te vinden in Amsterdam (56) en Leiden (35).

Het verhaal van het hofje van gratie

Het was de burgemeester van Delft ‘Pieter Sasbout’, die in 1571 het initiatief nam het hofje te stichten. In 1575 werd deze gebouwd aan het Korte Geer en bestond toen uit zes huizen. Sasbout overleed hetzelfde jaar en zijn twee oudste dochters werden de beheerders van het hofje. Het stadsbestuur had halverwege de 17e eeuw plannen om het Armamentarium (wapenmagazijn) aan het Geer uit te breiden en het hofje stond in de weg. De regenten van het hofje kregen een flink bedrag en een nieuw stuk grond om het hofje opnieuw te bouwen. Na de ‘Delftse donderslag’ van 1654, was er op de plek van de explosie van het kruitmagazijn (Paardenmarkt) ruimte ontstaan voor nieuwbouw. Het ‘Hofje van Gratie’ kreeg zo zijn nieuwe plek met nu zeven huisjes. Het hofje is geen standaard hofje rondom een binnenplaats. Alle huisjes staan met hun voordeur gericht naar de straat met aan de achterzijde een tuin. Er was helaas onvoldoende ruimte voor een ‘rond’ hofje en vandaar dat er voor een ander ontwerp is gekozen.

Als door de stichter omschreven was het hofje bedoeld voor ‘zes paar oude lieden, ouder dan 50 jaren en verleend geen onderdak aan kinderen‘. De inrichting van een huisje bestond uit een woonkamer, stookplaats, kast en een bedstee. Aan de achterzijde was een lange galerij voor de keukens, privaten (toilet) en spoelplaats. Op de onderstaande 18e eeuwse tekening uit het Stadsarchief van Delft, ziet u ook de bankjes voor de huisjes, waar de oudjes de laatste roddels bespraken.

Een blunder in de 19e eeuw

In de 19e werd het hofje voorzien van gepleisterde gevels en standaard rechthoekige deuren en schuiframen. Deze blunder werd gelukkig in 1968 hersteld, alleen de ‘roddelbankjes’ ontbreken nog. Het hofje is in 1979 overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser, die het weer ter beschikking heeft gesteld voor zijn oorspronkelijke doelstelling.

Hoeveel hofjes heeft Delft?

U vindt in Delft nog vier echte hofjes; het Hofje van Gratie, Hofje van Paauw, Hofje van Almonde en het Klaeuwshofje. Aan de Oude Delft is er ook nog een Begijnhof te vinden, dat helaas niet de charme heeft van een traditioneel hofje. Toch is een bezoek aan te raden voor een echte Delftse schuilkerk en het goed verstopte hofje van Almonde.

Wil je meer ontdekken over de hofjes in Delft, boek dan onze ‘Hop & Hofjes‘ stadswandeling met privé gids of ga mee met één van onze instapwandelingen.