Vermeer en een delftse herberg de koppelaarster
de verleiding in een Delftse herberg
Na de mislukte oogst kon zei het leed van haar ouders en jonge broertjes niet meer aanzien. Ze besloot naar het welvarende Delft te gaan, om daar haar geluk te beproeven en zo haar familie financieel te ondersteunen. Het was een wandeling van twee dagen om in de bierstad te komen, want geld voor de trekschuit had ze niet. De lange tocht was niet zonder risico’s, al helemaal niet voor een jong boerenmeisje. Eenmaal veilig aangekomen in Delft ging ze direct op zoek naar werk en een plek om te slapen. Op aanraden van de stadswacht bij de Oostpoort besloot zij een bezoek te brengen aan herberg Mechelen. Had zij maar nooit naar de stadswacht geluisterd.
Waarom staat 'Het Melkmeisje' in Delft?
Vermeer is een geboren Delftenaar en heeft tot aan zijn dood (1675) in Delft gewoond. De schilderijen van Vermeer hebben hun weg gevonden naar verschillende musea in de wereld, maar helaas is er niet één in Delft te zien. De Johannes Vermeer stichting besloot daarom iets bijzonders te doen voor de herdenking van de driehonderdste sterfdag van de schilder. Televisiemaker en beeldend kunstenaar Wim T. Schippers kreeg de opdracht om voor deze gelegenheid een beeld te maken. Hij liet zich inspireren door het schilderij ‘Het Melkmeisje’ en zijn kunstwerk werd in 1976 (een jaartje te laat) in Delft onthuld.
Een schilder en zijn verhaal
Achter ieder schilderij gaat een verhaal schuil. Vertel je als gids dan het verhaal van de schilder of laat je de kijker eerst zelf analyseren. Dit laatste is natuurlijk voor een stadsgids veel leuker en je vult alleen aan waar nodig. Het verhaal die wordt verteld in ‘De Koppelaarster’ werd door schilders in de Gouden Eeuw vaker gebruikt. De schoonmoeder van Johannes Vermeer had zelfs een schilderij in bezit waarin dit wordt uitgebeeld. Het werk is van Dirck van Baburen en op de achtergrond zichtbaar op twee werken van Vermeer; het concert en zittende virginaalspeelster.
Voor Vermeer was ‘De Koppelaarster’ zijn overstap van bijbelse en mythologische voorstellingen naar het genrestuk; voorstellingen van het dagelijks leven. Het werk is in 1656 gemaakt en is één van de weinige schilderijen die door Vermeer is gesigneerd. Niet alleen zijn collega’s waren de inspiratie om voor deze voorstelling te kiezen. Zijn vader ‘Reynier Jansz. Vos’ was in Delft eigenaar van Herberg Mechelen en daarnaast ook kunsthandelaar. In menig herberg was wel een koppelaarster te vinden, die voor de dronken heren wel wat vrouwelijk schoon in de ‘aanbieding’ had. Vaak jonge meisjes die een schuld hadden opgebouwd in de vorm van kamerhuur of eten. Meisjes verdienden net genoeg om in hun eigen kosten te voorzien, alleen niet genoeg om aan de prostitutie te ontsnappen. Vermeer werd net als zijn vader kunsthandelaar en was in de herberg zeker getuige geweest van dit soort bordeelactiviteiten.
Symboliek in 'De Koppelaarster'
In de beeldende kunst van de 16e en 17e eeuw werd veel symboliek gebruikt. Schilders hebben al vroeg afspraken met elkaar gemaakt over de betekenis en wijze waarop symbolen in een schilderijen moeten worden weergeven. Met de tijd zijn hier weer veel veranderingen in gekomen, waardoor je niet altijd de juiste betekenis kan vaststellen. Kijk nu nog een keer naar het volledige schilderij bovenaan het artikel en probeer de betekenis van sommige symbolen te achterhalen, alvorens verder te lezen.
Vermeer met bierglas
Roemer glas en wijnkaraf
Naast het glas zie je een wijnkaraf staan. Vermeer is natuurlijk een Delftse schilder en dan ben je snel geneigd om te denken, dat het karaf van echt Delfts blauw is gemaakt. Het gaat hier echter om Duits Westerwald aardewerk, die door Vermeer prachtig is weergegeven. De Koppelaarster is misschien niet één van zijn beste werken, maar zijn talent is zichtbaar aan de wijze waarop hij het karaf heeft geschilderd. Nog een leuk weetje,…als een wijnkaraf op de rand van een tafel is geschilderd, dan zou deze er makkelijk af kunnen vallen. De symboliek hierachter is dat het fout kan aflopen of plezier van korte duur zal zijn.
De juiste snaar raken
Er wordt betaald voor de diensten van de prostituee en links van de hand, zie je de steel van een luit. Een typisch 17e eeuws snaarinstrument, die o.a. werd bespeeld in de herberg of zelfs bij de barbier. Het bracht stemming en in tegenstelling tot andere werken met dit thema, wordt de luit hier niet bespeelt door de prostituee. Vermeer kiest ervoor om deze grotendeels te verbergen. De luit is een instrument die gekoppeld wordt aan prostituees en heeft in dit geval een erotische betekenis. Het staat symbool voor onkuisheid en het vrouwelijke geslachtsdeel. Waar veel schilders kiezen om een prostituee te schilderen met uitdagend decolleté, kiest Vermeer voor een hand op de borst van de vrouw.
De veer van lichtzinnigheid
De man met de arm om de prostituee draagt een rode jas en hoed met veer. Het zou hier dan gaan om een soldaat, net als op een ander werk van Vermeer: ‘De soldaat en het lachende meisje’. Vermeer heeft de soldaat eerst zonder hoed geschilderd en deze later toegevoegd inclusief veer. Een veer staat symbool voor ‘lichtzinnigheid’. Naast de soldaat zie je op de achtergrond, de koppelaarster waar het schilderij naar is genoemd. Door de zwarte kleding gaat alle aandacht alleen naar het gezicht van oude vrouw. Een tevreden blik bij het zien van de betaling en degene die het meeste aan deze transactie zal over houden.
Meer weten over Vermeer?
Het is mogelijk meer te ontdekken over het werk en leven van de Delftse meesterschilder Johannes Vermeer. Tijdens een privé stadswandeling vertellen wij u graag meer. Zo wandelen we langs alle locaties in Delft, die gekoppeld zijn aan de schilder. Bekijk voor meer informatie onze rondleiding ‘Vermeer in Delft‘.
